Water voor later

Kurkdroog: dat was de zomer van 2018. Overal in Nederland waren de gevolgen te zien. Bomen deden alsof het al herfst was. Grasvelden sloegen geel uit. De landbouw had het moeilijk. In sommige gebieden mochten inwoners hun tuinen niet meer sproeien. Eens te meer werd duidelijk hoe belangrijk én kwetsbaar onze betrouwbare watervoorziening is. Zeker in een tijd waarin het klimaat verandert en de vraag naar water alsmaar toeneemt. Om te kunnen garanderen dat we ook in de toekomst voldoende kwalitatief hoogwaardig (drink)water hebben, moeten we nu in actie komen. Als regionaal geworteld waterbedrijf spelen we daarin graag een actieve rol. Samen met onze partners gaan we op zoek naar innovatieve en duurzame oplossingen. Want dat alleen een gezamenlijke, overkoepelende aanpak ons verder brengt, staat als een paal boven water.

Er komen nogal wat uitdagingen op ons af. Als gevolg van de klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken met lange(re) periodes van droogte, afgewisseld met periodes waarin we juist te véél water hebben. Tegelijkertijd neemt de vraag naar water toe, zowel bij consumenten als bij bedrijven. Verder kijken we als maatschappij steeds kritischer naar de mogelijke effecten van waterwinning op natuur en milieu. En dan hebben we ook nog te maken met het feit dat de wereld boven- en ondergronds steeds drukker wordt. Om al die ontwikkelingen op een goede manier het hoofd te kunnen bieden, volstaat het niet langer om ze afzonderlijk aan te pakken. In plaats daarvan moeten we breder kijken en slimmer gaan (samen)werken. Alleen dan kunnen we garanderen dat we ook over twintig of vijftig jaar nog voldoende en betaalbaar drinkwater van topkwaliteit hebben.

Dat lukt als we bestaande en nieuwe oplossingen op een doeltreffende manier combineren. Natuurlijk spelen hoogwaardige technieken hierbij een belangrijke rol. Maar daar beschikken we nu vaak al over. Zo kunnen we al elk type water zuiveren tot de gewenste kwaliteit. De uitdaging zit hem dus niet zozeer in de ontwikkeling van meer techniek, als wel in het maken van slimme, toekomstbestendige keuzes. Voor betaalbare oplossingen die meerdere problemen tegelijk tackelen, zonder dat ze schadelijk zijn voor natuur en milieu of economie.

Als Waterbedrijf Groningen dragen we hier graag ons steentje aan bij. We willen oplossingsgericht samenwerken. Met provincies, waterschappen, gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Dat zit in onze genen. De aanleiding voor onze oprichting 140 jaar geleden was een gewichtig, maatschappelijk doel: het verbeteren van de volksgezondheid. Anno 2019 kunnen we rustig stellen dat we dat hebben bereikt. Al decennialang worden we niet meer ziek van ons water. Sterker nog, ons water behoort tot het beste van de wereld. Wij zetten alles op alles om dat zo te houden.

Groeiende vraag naar water

Het gaat economisch goed. Dat zien we terug in de vraag naar drinkwater. Vanaf 2010 is het gebruik per persoon gestegen van 112 naar 115 liter per dag. Naar verwachting neemt die hoeveelheid alleen maar verder toe, naar misschien wel 140 liter in 2050. Ook de watervraag van zakelijke klanten stijgt trouwens. Zo zagen we afgelopen jaren bij het midden- en kleinbedrijf een groei ca. 10 procent. En in de havens in het noorden van Groningen komen steeds meer bedrijven. Deze hebben water nodig voor hun productieprocessen. Daarmee is water — naast energie en infrastructuur — een vestigingsvoorwaarde van belang.

Landelijke ontwikkelingsscenario’s gaan uit van een maximale stijging van 25 procent watergebruik tot 2050. De overheid heeft provincies en waterbedrijven gevraagd om ‘Aanvullende Strategische Reserves’ te zoeken, waarmee we die groei kunnen opvangen. Geen sinecure, want de grenzen van onze capaciteit komen in zicht.
In Groningen hebben we vijf productielocaties. De provincie verstrekt vergunningen waarin staat hoeveel water we daar uit de grond mogen winnen. Het aanbod is dus niet oneindig. In aanvulling daarop hebben we als waterbedrijf voor de locaties Onnen en De Punt met regionale overheden en natuurorganisaties vrijwillige convenanten afgesloten om de omliggende natuur te ontzien. Dat doen we onder andere door de grondwateronttrekking te beperken.
Een bijkomend probleem is dat onze operationele reserves — de ruimte die we als Waterbedrijf hebben om in geval van onverwachte toename van de vraag of tijdens droge perioden extra water te kunnen leveren — de laatste jaren is geslonken tot (ver) onder het gewenste niveau. Vandaar dat we in 2016 een programma zijn gestart om onze vergunningscapaciteit te vergroten. Dit proces kost echter tijd. We moeten immers zorgvuldig kijken naar effecten van meer waterwinning op de omgeving. Ook het ontwerpen, testen en bouwen van de zuivering en het aanpassen van het transportnet zijn niet van vandaag op morgen geregeld. Voorlopig kunnen de bestaande capaciteit dus nog niet uitbreiden.

Wat betekent dit?

Kortom: er ligt een grote opgave voor ons. Om ook in de toekomst voldoende kwalitatief hoogwaardig en betaalbaar drinkwater te kunnen blijven leveren, gaan we komende jaren in ieder geval de volgende stappen zetten.

1. Bestaande bronnen beschermen
Om te beginnen moeten we natuurlijk zuinig zijn op de bronnen die we hebben. Hoe logisch ook, dat is niet zo makkelijk als het misschien lijkt. Er duiken namelijk steeds meer ‘antropogene stoffen’ in het water op. Dat zijn stoffen die door menselijk handelen in het water terechtkomen. Denk aan medicijnresten, gewasbeschermingsmiddelen en microplastics. Gelukkig gaat het vooralsnog om relatief kleine hoeveelheden en zitten alle waarden nog ruim binnen de veilige marges. Maar voor de toekomst blijft dit onderwerp wel de aandacht verdienen.
Het beste is natuurlijk wanneer al die stoffen überhaupt niet in het milieu terechtkomen. Daarom zetten we als Waterbedrijf Groningen in op een goede bescherming van onze waterwingebieden. Preventie, kortom. Dat doen we vooral door te lobbyen bij de overheid. In de Provinciale Omgevingsverordening staan regels om vervuiling van deze gebieden te voorkomen en de beschermende werking van de bodem te behouden. Ook met de inwerkingtreding van de nieuwe Omgevingswet vragen we bij de overheden aandacht voor een goede bescherming van de drinkwaterbronnen. Vanwege de beperkte beschikbaarheid van schone grondwaterbronnen en het belang ervan voor de volksgezondheid, willen we handhaving van het nee-tenzij-principe: geen ontwikkelingen toestaan, tenzij ze geen negatieve effecten hebben op de kwaliteit van de drinkwaterbronnen.

2. Zoeken naar nieuwe bronnen
Zoals gezegd zijn de bestaande operationele reserves onvoldoende. Dat betekent dat we op zoek moeten naar nieuwe bronnen, zowel voor consumenten als voor bedrijven.
Als het om drinkwater gaat, staan veiligheid en betrouwbaarheid vanzelfsprekend voorop. Grondwater is en blijft de eerste voorkeursbron. Dat is goed beschermd door de bodem en de kwaliteit is constant. Zo kunnen we de zuivering beperken tot een paar (grotendeels) natuurlijke zuiveringsstappen. Voor de eerder genoemde ‘Operationele en Aanvullende Strategische Reserves’, zoeken we dan ook in eerste instantie naar nieuwe grondwaterbronnen. Daarbij hebben we nadrukkelijk aandacht voor het voorkomen van negatieve effecten op natuur en milieu. Verder kijken we naar mogelijke combinatie met andere functies, zoals natuurbeheer en waterberging. Overigens is schoon, zoet grondwater in Groningen maar beperkt voor handen. We winnen het nu alleen langs de rand met Drenthe, aan de voet van het Drents Plateau. Vandaar dat we dit water reserveren voor zogenaamde ‘kwetsbare’ functies: drinkwater en kwelafhankelijke natuur.
Hoewel goedkoop drinkwater (uit zoet grondwater) ook voor bedrijven een aantrekkelijke bron is, hebben we er simpelweg niet voor iedereen genoeg van beschikbaar. Gelukkig kunnen we proceswater ook uit andere bronnen winnen. Zoet oppervlaktewater is een prima alternatief, dat we relatief makkelijk (en dus goedkoop) tot proceswater kunnen zuiveren. Nadeel van oppervlaktewater is wel dat het niet altijd voldoende voorhanden is. Dat heeft de droge zomer van 2018 duidelijk laten zien. We moeten in Groningen dus óók op zoek naar alternatieve waterbronnen voor bedrijven. Oplossingen waarbij we water besparen. Of waarbij we (afval-)water hergebruiken. Soms zullen we ook water (boven- of ondergronds) moeten opslaan om droge perioden te overbruggen. Wellicht is het in de toekomst zelfs nodig om zee- of brakwater te ontzilten.
Aan al deze alternatieven zitten echter wel haken en ogen. Zo komen aan ontzilting veel chemicaliën te pas. Bovendien kost het proces veel energie en moet je een oplossing zoeken voor de zeer zoute reststromen (brijn). Meer oppervlaktewater winnen betekent ruimte zoeken voor grote spaarbekkens ter overbrugging van droge perioden. Aan elk van die oplossingen hangt dus onvermijdelijk een (hoger) prijskaartje.

3. Samenwerken en keuzes maken
Dat brengt ons op het maatschappelijke debat. Om te komen tot slimme, toekomstbestendige oplossingen voor watervraagstukken, is zogezegd niet alleen technische kennis nodig. Het vraagt om een gedeelde toekomstvisie, waarin we de kosten en baten (en niet alleen euro’s) van de verschillende opties gezamenlijk in kaart brengen en overkoepelend aan de slag gaan om de best mogelijke oplossingen te realiseren.
In de loop van de tijd hebben we onze blik als ondernemend nutsbedrijf steeds verder verbreed. Zo participeren we in duurzame energieprojecten, zoals WarmteStad. Onze dochterorganisatie North Water houdt zich bezig met verantwoorde industriewateroplossingen. En we oriënteren ons op de waterstofeconomie. Dat doen we allemaal vanuit onze missie: het duurzaam veiligstellen van de waterbelangen in de regio. Daar nemen we ook in de toekomst graag verantwoordelijkheid voor.
Door onze regionale worteling hebben we niet alleen veel kennis van water, maar kunnen we die ook vertalen naar oplossingen, specifiek voor de provincie. Natuurlijk doen we dat niet alleen. Dat willen we ook niet, want alleen samen komen we verder. We delen onze kennis en kunde zoveel mogelijk en hopen onze waterpartners te inspireren om hetzelfde te doen.
Waterbedrijf Groningen zet haar kennis en ervaring ook graag in om met de politiek mee te denken over duurzame, overkoepelende oplossingen. Zo kunnen we de consequenties van mogelijke besluiten (mede) in kaart brengen. Of het nu gaat over winning en zuivering of over distributie en klantzorg. Wat we echter niet kunnen, zijn de verschillende belangen tegen elkaar afwegen. Bijvoorbeeld als het gaat om prioriteit geven aan natuur of economie. Het is aan de (regionale) politiek om hierin keuzes te maken en richting te geven.

Een blik in de toekomst

We kunnen dus concluderen dat het spannende tijden zijn voor ons waterbedrijf. Niet altijd makkelijk, wel inspirerend. De maatschappelijke, natuurlijke en economische ontwikkelingen dwingen ons om het beste uit onszelf te halen. Dat doen we met tomeloze enthousiasme en energie. De uitdagingen maken ons scherper, slimmer en (nog) ambitieuzer.
Als regionaal waterbedrijf staan we voor een provincie met veilig, gezond en betaalbaar drinkwater. Dat doen we al 140 jaar. Daarnaast willen we ook bijdragen aan een Groningen waarin waterwinning, natuur, landbouw, economische ontwikkelingen en leefbaarheid elkaar niet in de weg te zitten, maar juist versterken. Een Groningen waarin meerdere functies harmonieus samengaan. Neem onze wingebieden Onnen en De Groeve, waar onze bronnenvelden óók ruimte bieden aan natuurontwikkeling en waterberging. Dat is een mooi voorbeeld van zo’n duo functie. Verder werken we aan een industriewaterfabriek op het terrein van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Garmerwolde. Hier gaan we op termijn water uit het Eemskanaal zuiveren tot proceswater voor de Eemshaven.
Een ander terrein waar we kansen zien voor een duurzaam en toekomstbestendig Groningen, is de circulaire economie. Door warmte en stoffen uit water terug te winnen en opnieuw te gebruiken, kunnen we zuinig(er) omgegaan met water. Het circulaire gebruik zorgt ervoor dat afvalwater weer als bron van mogelijkheden kan worden ingezet. Mooier kan niet! Daar zetten we onze kennis en kunde graag voor in. Zodat we ook over 140 jaar nog steeds een economisch welvarend en ecologisch gezond Groningen hebben. Gedragen door schoon water.